Czechosłowackie fortyfikacje z lat 1935-1938

Sytuacja polityczna

Od początku lat 30. ubiegłego stulecia przywódcy wojskowi i polityczni ówczesnej Czechosłowacji opracowywali strategię obrony narodowej, która ochroniła by kraj przed niebezpieczeństwem nagłego ataku wojsk wroga. Była to odpowiednia reakcja na nieustannie pogarszającą się sytuację międzynarodową. W 1933 roku kanclerzem Niemiec został Adolf Hitler. W następstwie tych wydarzeń znacznemu pogorszeniu uległy dobre stosunki łączące do tej pory Niemcy i Czechosłowacje. Przyspieszone zostały także wszystkie działania prowadzące do znacznego wzmocnienia obronny Czechosłowacji.
Położenie strategiczne Czechosłowacji w tym okresie było bardzo niekorzystne. Długość granicy z Niemcami wynosiła 1545 km (po zajęciu Austrii przez hitlerowskie Niemcy w marcu 1938 nawet 2 103 km). Dowódcy wojskowi za wrogą uznawali również granice z Węgrami (832 km). Niepewne było także stanowisko Polski wobec Czechosłowacji(984 km wspólnej granicy). Jedynie wynosząca 201 km granica z Rumunią - sojusznikiem - mogła pozostać niezabezpieczona.

Bardzo niekorzystnym czynnikiem mającym wpływ na obronę Czechosłowacji był wydłużony kształt jej terytorium. Odległość między miejscowością Aš po Jasiňu na Rusi Zakarpackiej wynosiła niemal 1 000 km. Z tego względu bardzo niebezpieczne wydawały się być przewidywane uderzenia wroga, zmierzające do przecięcia tego długiego, jednak na osi północno – południowej stosunkowo wąskiego terytorium. Nie mniej ważnym czynnikiem była również potencjalna możliwość mobilizacyjna armii, zależna od liczby ludności Czechosłowacji. Inny, dokładnie analizowany czynnik, stanowiły źródła materiałów i surowców (szczególnie ropy naftowej i rudy żelaza) wraz z potencjalną zdolnością produkcyjną przemysłu zbrojeniowego, maszynowego i chemicznego.
 
Według wyliczeń ówczesnych przedstawicieli wojskowych do zabezpieczenia 400 km odcinka granicy z fortyfikacjami potrzebowano około 165 000 żołnierzy. Tak umocniony odcinek miał wartość obronną równą około 30 w pełni przygotowanych i uzbrojonych dywizji piechoty. Nakłady finansowe, jakie poniosłaby armia za utworzenie 30 dywizji, były jednakowe jak w przypadku umocnienia odcinka granicznego, jednak liczba żołnierzy wzrosłaby o 335 000. Republika Czechosłowacka nie dysponowała kolejnymi, potrzebnymi zasobami ludzkimi.

Przygotowania obrony Republiki

Po gruntownej ocenie wszystkich możliwości w 1935 roku podjęto uzasadnione, szerokie działania modernizujące czechosłowacką armię. Wraz z nimi, na granicach państwa, ruszyła budowa potężnego systemu fortyfikacji. W tym czasie powstawały one lub ich budowa przygotowywana była w wielu krajach europejskich.
 
Umocnienia te stały się integralną częścią planów taktycznych i operacyjnych czechosłowackiego wojska. Miały one zapewnić przede wszystkim potrzebny czas i odpowiednie warunki w przypadku ewentualnej mobilizacji sił zbrojnych, chronić najważniejsze obszary strategiczne przed inwazją wroga oraz umożliwić wojsku planowany manewr odwrotu. Dla najwyższych przedstawicieli wojskowych oczywiste było to, że bez solidnego umocnienia granicy nawet najlepiej przygotowana i uzbrojona w najnowocześniejszą broń armia nie mogła by zapewnić skutecznej obrony kraju. Intensywne przygotowania do budowy umocnień trwały od 1934 roku. Budowa obiektów fortyfikacyjnych rozpoczęła się jednak dopiero rok później.

Planowany koszt budowy i wyposażenia fortyfikacji oraz związanej  z nimi infrastruktury miał osiągnąć kwotę prawie 11 miliardów ówczesnych koron. Budowę podzielono na cztery etapy w zależności od stopnia zagrożenia poszczególnych odcinków granicy, ze spodziewanym zakończeniem prac po 1945 roku.

W budowie systemu fortyfikacji bezpośrednio lub pośrednio uczestniczyły setki czechosłowackich firm oraz dziesiątki tysięcy obywateli. Fortyfikacje z lat 1935-1938 są największym dziełem budowlanym powstałym na obszarze naszego państwa.
Do przedwczesnego zawieszenia prac przy budowie fortyfikacji doszło na początku października 1938 roku. Czechosłowackie władze pod naciskiem swoich sojuszników zaakceptowały postanowienia konferencji mocarstw europejskich w Monachium. Tu, w ostatnich dniach września 1938, bez uczestnictwa reprezentantów Czechosłowacji spotkali się przedstawiciele Anglii, Francji, Niemiec i Włoch. Rezultatem tego spotkania było postanowienie, według którego Czechosłowacja do 10. października 1938 roku zobligowana została do przekazania Niemcom obszarów przygranicznych, na których zamieszkiwała większość obywateli niemieckiej  narodowości.

Większa część fortyfikacji, budowanych w celach obronnych na  terytorium  Czechosłowacji, znajdowała się na terenach, które postanowieniem konferencji monachijskiej zostały włączone w niemiecką administrację państwową. Wojsko wbrew własnemu przekonaniu podporządkowało się decyzji władz kraju i wycofało się z umocnień bez walki. Gwarancje międzynarodowe, nie były w stanie zapobiec temu, by Niemcy 15. marca 1939 roku ostatecznie zajęli całe terytorium Czech i Moraw. W wyniku tych wydarzeń 14. marca 1939 roku powstało niepodległe państwo – Słowacja.

Liczne ustępstwa czołowych zachodnich polityków pozwoliły  nazistowskim Niemcom na zyskanie doskonałych warunków wyjściowych do wojny ofensywnej prowadzonej przez Hitlera, późniejszego podziału Europy po 1945 roku i początku zimnej wojny, która trwała niemal kolejne 45 lat. W wyniku wymienionych wydarzeń po 1945 roku armia czechosłowacka ponownie wcieliła fortyfikacje wojskowe znajdujące się na południowej i zachodniej granicy republiki do systemu obrony terytorium kraju. Tym razem w strukturach wojskowo-politycznych tzw. "bloku wschodniego", prowadzonego przez komunistyczny Związek Radziecki.
 
Obiekty fortyfikacyjne – które w latach 30 XX stulecia zbudowano wysiłkiem ówczesnej Republiki Czechosłowacji na zawsze pozostaną pamiątką tragicznych dziejów, które europejskim narodom zupełnie wymknęły się z rąk. W wyniku błędnych decyzji ucierpiały setki milionów ludzi. Dla zrozumienia znaczenia tych wydarzeń, niezwykle ważny jest więc wkład i działalność muzeów fortyfikacji.